Av: Angun Sønnesyn Olsen og Silje Teigland Røstøen
Etno-folkloristisk arkiv (EFA) er eit kulturhistorisk forskingsarkiv/ tradisjonsarkiv ved kulturvitskap, Institutt for arkeologi, historie, kultur- og religionsvitskap, Universitetet i Bergen.
Historien til EFA byrjar i Bergen Museum, det som no er Universitetsmuseet i Bergen. Museet, eit av dei eldste i Norge, var velkjent som ein samlings- og forskningsinstitusjon. I 1914 vart Torleiv Hannaas (1874-1929) tilsett som stipendiat, og vart såleis fritatt frå lærarstillinga si på Stord, slik at han kunne vie tida si til innsamling og gransking av språk og folkeminne. I 1918 fekk han den nyoppretta stillinga som professor i «Vestlandsk dialektforsking». Hannaas hadde sidan ungdomen samla inn folkeminne frå heimfylket Agder, men også frå store delar av Vestlandet, noko som seinare skulle danna grunnlaget for etableringa av folkeminnesamlinga i 1921.
«Bergen Museums Folkeminnesamling er ei samling av språklege, litterære og kulturhistoriske folkeminne» skriv Hannaas i eit særtrykk frå Bergen Museum i 1925. Dette viser til eit folkeminnebegrep som favna vidt, og som i tillegg til fortellingar og songar også inkluderte dialektord, stadnamn, folkenamn, kunamn og slektshistorie. I tillegg hadde Hannaas ei stor interesse for gåter, noko han delte med andre språkforskarar. Noko av det fyrste han gjorde etter tilsettinga ved Bergen Museum, var å sette i gang ei innsamling av gåter, noko han såg på som ei vidareføring av arbeidet etter W.F.K Christie, ein av grunnleggarane av museet. Christie samla og granska folkeminne og bygdemål, og inspirert av ei svensk gåtesamling frå 1847, sette han i gang ei innsamling av gåter i 1848. I 1924 fekk Hannaas denne samlinga av ein av Christie’s etterkommarar, og den er no ein del av materialet i EFA. Hannaas-samlinga består av, i tillegg til det materialet han sjølv samla, innsendt material frå andre folkeminnesamlarar. Det eldste materialet er ein svensk «Järteckens postilla» frå det 15. århundret, funne på ein gard i Setesdal kring 1845.
Då Universitetet i Bergen vart oppretta i 1946, vart Folkeminnesamlingi flytta til Institutt for nordisk filologi. Her var det fram til 1972-1973, då Etno-folkloristisk institutt vart oppretta. Då samlinga flytta denne gongen, ser det ut til at den vart delt i to: Språk- og stadnamnmaterialet vart att på Nordisk Institutt, medan folkeminnematerialet vart med til det nye instituttet. Dette førde til at Hannaas si eigen samling vart delt opp, og folkeminneomgrepet fylgde no ei liknande definering som den ein kan sjå hjå Norsk Folkeminnesamling. Nokre skilnader var det. Blant anna inneheldt samlinga lydopptak samla inn av spelemannen og folkemusikksamlaren Arne Bjørndal. Denne delen av samlinga vart overført til Griegakademiet på 1990-talet.
Då Etno-folkloristisk institutt vart etablert på 1970-talet, hadde forskinga eit meir performans- og kommunikasjonsorientert preg. Dette førde også med seg nye innsamlingsprosjekt som no utgjer ein stor del av materialet i EFA. Sentrale folkloristar her var mellom anna Reimund Kvideland, Brynjulf Alver og Bente Gullveig Alver, men også arbeidet etter studentar er å finne i samlinga. Blant dette materialet finn ein barneleikar, barnetradisjonar, flaue vitsar, – og brev til julenissen frå heile verda. Desse samlingane inneheld også store mengder lydband, intervju og anna feltarbeidsmaterialet, og indikerer eit skifte frå å sjå på folkeminna som artefakt til også å sjå på dei som framføringar.
I denne fyrste delen av SAMLA-prosjektet er det materialet etter dei namngjevne folkeminnesamlarane fram mot 1970-talet me skal arbeide med. EFA ber preg av at materialet har blitt flytta på, delt opp og lånt ut i dei siste hundre åra, og me har så langt i prosjektet jobba med å få ei oversikt over både historikken til samlinga og sjølve materialet. Me gler oss til at materialet i EFA blir tilgjengeleg for fleire og til at det får ein plass i det digitale universet!
One comment